Akta miasta Będzina

Akta miasta Będzina 

Będzin otrzymał prawa miejskie w 1558 roku od Kazimierza Wielkiego. Z czasem znaczenie Będzina rosło czemu sprzyjały przywileje królewskie i korzystne położenie miasta. Od najdawniejszych czasów biegła tędy droga wodna, prowadząca z Przemszy do Warty, jako rozwidlenie szlaku morawskiego, który przy źródłach Odry dzielił się na szlak wrocławski i krakowski. Szlak krakowski pod Oświęcimiem znów się rozdzielał. Jedna jego odnoga prowadziła Przemszą przez Będzin do Warty. Również najdawniejsza droga lądowa, łącząca Kraków z Wielkopolską przez Śląsk, biegła przez Będzin, zaś w XII wieku przechodził tędy trakt śląsko-krakowski od Sławkowa do Siewierza i Opola oraz Wrocławia. Dzięki temu największe zyski miasto czerpało z handlu. Innym źródłem dochodów była istniejąca od XIV wieku komora celna, która należała do szeregu najbardziej operatywnych aż do końca XVII wieku. Kupcy będzińscy wywozili masowo drzewo oraz wyroby leśne. Poza tym handlowano zbożem, mąką, krupami itp. Prawdopodobnie od roku 1741 roku Będzin posiadał swoją pocztę, która pośredniczyła między Krakowem a Tarnowskimi Górami. W Będzinie rozwinęło się na dużą skalę rzemiosło cechowe, w XVI wieku istniały cechy: rzeźniczy, piekarski, ślusarski, szewski, krawiecki, bednarski, prasołów (handlujących solą) oraz budników (handlarze rybami). Okres świetności przerwały wojny szwedzkie. Miasto zostało zniszczone i wyludnione i nigdy nie odzyskało swego pierwotnego znaczenia. Zgodnie z prawem magdeburskim, na którym miasto było lokowane, główne władze miejskie stanowiła rada miejska z wójtem, a później z burmistrzem na czele. Obok rady miejskiej istniała ława sądowa, czyli urząd ławniczy z landwójtem na czele, który sprawował w mieście władzę sądowniczą. Rada sprawowała władzę prawodawczą - wydawała uchwały i przepisy, miała pełny zarząd nad miastem, sprawowała kontrolę policyjną, zarządzała finansami, reprezentowała interesy miasta na zewnątrz. Magistrat miasta Będzina powstał na przełomie XVIII i XIX wieku. W świetle przepisów prawnych z lat 1809 i 1816 był on organem samorządu terytorialnego i jednocześnie władzą administracji rządowej. Kryzys miasta związany z upadkiem Rzeczypospolitej został przezwyciężony wraz z rozwojem kapitalistycznych stosunków gospodarczo-społecznych w Królestwie Polskim i z odkryciem w Będzinie złóż węgla kamiennego oraz powstaniem w 1826 roku hut cynkowych. W 1859 roku Będzin uzyskał połączenie kolejowe z linią warszawsko-wiedeńską. W roku 1903 w mieście istniały następujące zakłady przemysłowe: 3 huty, 3 kopalnie węgla kamiennego, 7 większych fabryk oraz liczne zakłady mechaniczne i rzemieślnicze. W XIX wieku w mieście powstały nowe osiedla: Ksawera i Koszelew, przyłączono do niego również sąsiednie miejscowości: Małobądź, Gzichów i Warpie. Pod względem administracyjnym Będzin w latach 1795-1807 należał do powiatu siewierskiego, który wchodził w skład tzw. Nowego Śląska, utworzonego przez władze pruskie z dawnych ziem Księstwa Siewierskiego i obszaru byłego starostwa będzińskiego. Po ustąpieniu władz pruskich z terenów polskich, rozkazem Napoleona utworzono w styczniu 1807 roku z zajętych przez niego obszarów 6 departamentów, m.in. departament kaliski w skład którego wszedł nowo utworzony powiat lelowsko-siewierski, do którego przydzielono miasto Będzin. Po podziale tego powiatu w grudniu 1808 roku miasto weszło w skład powiatu pilickiego. Najwyższą władzą powiatową była tzw. Izba Wykonawcza Powiatowa. Przy powtórnym podziale administracyjnym w 1813 roku Będzin wszedł w skład powiatu olkuskiego. Po wprowadzeniu przez władze rosyjskie w 1837 roku podziału gubernialnego w Królestwie Polskim, Będzin wszedł w skład guberni piotrkowskiej. W tym okresie burmistrza miasta i stałych urzędników magistratu mianował rząd gubernialny. Burmistrz kierował gospodarką miejską wraz z ławnikami, których mianował rząd gubernialny na wniosek burmistrza. W okresie od sierpnia 1914 roku do końca października 1915 roku rządy miejskie w Będzinie sprawowały: Komitet Obywatelski i samorzutnie utworzona rada miejska. Od 26 marca 1917 roku władzę przejęła rada pochodząca jeszcze z wyborów kurialnych, która zaprzestała działalności 11 listopada 1918 roku. 20 listopada 1918 roku utworzył się Tymczasowy Zarząd Miasta z burmistrzem na czele. Zarząd pełnił czynności związane z gospodarką miejską, faktycznie ograniczał się do rozpatrywania spraw bieżących. Władzę centralną reprezentował w tym okresie Komisarz Tymczasowy Rządu Ludowego Republiki Polskiej na powiat dąbrowsko-będziński. Późniejsze władze miejskie w Będzinie zostały zorganizowane na podstawie dekretu o samorządzie miejskim z 4 lutego 1919 roku. W świetle dekretu Będzin był miastem niewydzielonym, nad którym władzą nadzorczą był Wydział Wojewódzki. Organami władzy w mieście była Rada Miejska - jako organ uchwalający i kontrolujący oraz Magistrat jako organ zarządzający i wykonawczy. Magistrat składał się z przewodniczącego i jednego lub kilku zastępców oraz ławników. Przewodniczącym Magistratu w Będzinie był burmistrz, później prezydent. Członków Magistratu wybierała Rada Miejska na czas swej kadencji. Burmistrz i wiceburmistrz wybierani byli przez Radę Miejską bezwzględną większością głosów, ławnicy zaś w głosowaniu stosunkowym. Burmistrz był przełożonym Magistratu, zwoływał posiedzenia, ustalał porządek dzienny i kierował obradami, Rada Miejska decydowała we wszystkich sprawach samorządowych, które nie były ustawowo zastrzeżone dla Magistratu lub jego przewodniczącego. Do kompetencji Rady Miejskiej należał wybór przewodniczącego Rady Miejskiej i uchwalanie regulaminu czynności Rady Miejskiej i jej komisji, statutów miejskich i budżetu rocznego. Magistrat był władzą wykonawczą, odpowiedzialną w zakresie gospodarki miejskiej przed Radą Miejską. Rada Miejska miała prawo wyłaniania ze swego grona Komisji stałych lub czasowych. Do Komisji stałych należały komisje: Budżetowo-Skarbowa, Rewizyjna, Drogowo-Budowlana, Zdrowia i Opieki Społecznej, Dla Spraw Ogólnych. Zakres ich kompetencji określały oddzielne uchwały Rady Miejskiej. Rada Miejska powoływała również Konwent Seniorów, którego zadaniem było załatwianie wszelkich spraw związanych z wyborami do Rady.  

Akta miasta Będzina